Na płotach i jako osłony

Pnącza szybko tworzą ekologiczne osłony oddzielające nas od uciążliwego sąsiedztwa jak nieestetyczne budynki czy ciągi komunikacyjne zatrzymując kurz, spaliny czy hulające wiatry. Jeśli posadzimy je przy ogrodzeniu spełnią taką samą funkcję jak żywopłot.

Obsadzając ogrodzenie różnymi pnączami uzyskamy zmienność barw w ciągu roku i ożywimy ogród. W zależności od wielkości ogrodzenia, panujących warunków oraz tego, jak szybko chcemy uzyskać osłonę, wybieramy właściwą roślinę. Sadząc pnącza przy ogrodzeniach trzeba wziąć pod uwagę przede wszystkim ich siłę wzrostu i ciężar. Bardzo silnie rosnące szybko stworzą osłony, ale w przyszłości będą wymagały więcej przycinania, aby nie rozrosły się nadmiernie, głusząc sąsiadujące rośliny lub niszcząc ogrodzenie. Ważnym aspektem jest też rodzaj ogrodzenia - inne pnącza posadzimy, jeśli chcemy, aby same wspinały się po murze, a inne jeśli mają owijać się wokół siatki czy barierki.

Dobierając odpowiednie pnącze trzeba pamiętać także o wymaganiach poszczególnych gatunków. Pod uwagę należy wziąć takie cechy jak:

• mrozoodporność - we wschodnich rejonach kraju, miejscach inwersyjnych czy narażonych na silne wiatry lepiej zastosować jest roślinę, która charakteryzuje się wysoką mrozoodpornością, np. w miejscu ocienionym zamiast niezwykle efektownej przywarki japońskiej (strefa mrozoodporności 6/5B) posadzić podobną hortensję pnącą (strefa mrozoodporności 5), a w pełnym słońcu zamiast rdestówki Auberta (strefa mrozoodporności 6) np. szybko rosnące powojniki z grupy Tangutica (strefa mrozoodporności 4). Warto również pamiętać, iż mimo ważnej zalety jaką są trwałe liście tworzące zieloną osłonę przez cały rok, pnącza zimozielone jak bluszcz, trzmielina Fortune'a, wiciokrzew zaostrzony czy wiciokrzew japoński, mają umiarkowaną mrozoodporność, która ogranicza ich stosowanie do zachodniej, południowej i centralnej Polski.
  
• stanowisko - w pełnym słońcu sadzimy inne rośliny (np. rdestówkę czy powojniki) niż w cieniu (tu dobrze sprawdzą się bluszcze, hortensje pnące, przywarki, kokornak). Rośliny tolerancyjne pod względem nasłonecznienia jak winobluszcz czy dławisz, posadzone na stanowisku mogą stracić atut w postaci jesiennego przebarwienia liści.
• odporność na zasolenie - sadząc rośliny w mieście, przy ciągach komunikacyjnych, które w zimie sypane są solą najlepiej posadzić jest winorośl japońską.

Szybko rosnące i bezproblemowe

Pnącza bardzo szybko rosnące stworzą zieloną osłonę w ciągu 6-10 tygodni, a potem przy przycinaniu nadmiernie wyrastających pędów ogranicza się ich wzrost. Szczególnie przydatne są one w nowo zakładanych ogrodach, gdzie brakuje zieleni, a na okazalsze drzewa czy krzewy trzeba czekać kilka lat. Mogą one świetnie spełniać rolę osłon tymczasowych, zanim żywopłoty powstałe z roślin wolniej rosnących nie zaczną spełniać swojej funkcji. W przyszłości, jeśli staną się zbyt ekspansywne, można je usunąć. Jeśli wymarzyliśmy sobie żywopłot zimozielony, np. z żywotnika, możemy posadzić go i czekać cierpliwie przez kilka lat aż urośnie, a do tego czasu osłonić się pnączami szybko rosnącymi, posadzonymi przy ogrodzeniu.

Najszybciej osłonę stworzy rdestówka bucharska znana także jako rdest Auberta (Fallopia baldschuanica) wytwarzająca przyrosty do 6 m rocznie i mogąca okryć płot już w ciągu 6-8 tygodni. Młode pędy są czerwone, a liście są zielone aż do mrozów, przemarznięte (w listopadzie lub grudniu) opadają. Późnym latem i jesienią rośliny pokrywają się chmurą drobnych białych kwiatów. Rdestówka rośnie tak szybko, że co 3-4 tygodnie trzeba wycinać pędy, które wyrastają powyżej płotu lub atakują sąsiednie rośliny. Roślina ta jest średnio mrozoodporna i nie nadaje się do sadzenia w rejonach o ostrzejszym klimacie, np. w Polsce północno-wschodniej. Nie ma specjalnych wymagań, jeśli cień nie jest zbyt silny, a gleba zbyt sucha.

Niemal równie szybko jak rdesówka rosną niektóre powojniki (Clematis) z grupy Tangutica (np. 'Bill MacKenzie') i Grupy Vitalba (np. 'Paul Farges'). Wytwarzają roczne pędy długości 5-6 m. Pokrywają ogrodzenie w 8-10 tygodni. Drobne ciemnozielone liście powojnika 'Bill MacKenzie' zachowują niezmienioną barwę do początków listopada. Od końca czerwca do końca października rośliny pokrywają żółte kwiaty, a od lipca również puszyste owocostany. Zimą osłonę stanowią pozostające na pędach zaschnięte liście oraz owocostany. Powojnik ten jest wystarczająco mrozoodporny. Powinien być sadzony w miejscach słonecznych na przepuszczalnych glebach. Posadzony przy ogrodzeniu niższym niż 4-5 m wymaga wycinania nadmiaru pędów co 6-8 tygodni, a wiosną przycinania 10 cm od ziemi. Sprzyja to dobremu rozgałęzieniu i przeciwdziała zasychaniu rośliny od dołu. Powojnik 'Paul Farges' ma ładne, ciemnozielone liście, a od lipca do września pokryty jest masą białych kwiatów (stąd nazwa handlowa - SUMMER SNOW). Jest bardzo mrozoodporny (świetna alternatywa dla rdestu Auberta) i znosi różne gleby i stanowiska. Słabiej rosną (dorastają do 2,5-4 m), ale w lecie podobnie wyglądają do odmiany 'Bill MacKenzie', inne powojniki z grupy Tangutica. Najlepszą z nich jest odmiana 'Lambton Park' (żółte kwiaty), ale warte polecenia są również: 'Last Dance' (żółtopomarańczowe kwiaty), 'Anita' (białe kwiaty!), 'Helios' (jasnożółte kwiaty), 'Aureolin' (intensywnie żółte kwiaty, rośnie najsłabiej z wymienionych). Są odporne na mróz i mają małe wymagania glebowe i lepiej znoszą suszę niż inne powojniki. Pewną wadą powojnika 'Aureolin' jest wczesne kończenie wzrostu i zasychanie liści już we wrześniu.

Świetnym i najczęściej stosowanym pnączem do obsadzania ogrodzeń jest winobluszcz pięciolistkowy (Parthenocissus quinquefolia). Nie ma specjalnych wymagań glebowych, a dzięki temu, że jest całkowicie mrozoodporny, z powodzeniem może być stosowany na terenie całej Polski. Dorasta do 10-20 m (1-2 m przyrostu rocznie). Wspina się owijając dookoła podpór pędami lub przytrzymując się wąsami czepnymi. U większości odmian (np. odmiany var. murorum lub REDWALL 'Troki') wąsy zaopatrzone są w przylgi pozwalające na wspinanie się po murach. Liście winobluszczy jesienią przebarwiają się na płomienno czerwony kolor, najintensywniej na stanowiskach słonecznych. Wyjątkiem jest odmiana 'Yellow Wall'^PBR, która wybarwia się na żółto, co pozwala tworzyć malownicze kompozycje z samych winobluszczy.

W rejonach o łagodniejszym klimacie (np. w zachodniej Polsce) można z powodzeniem stosować wrażliwszy na mróz od poprzednio wymienionego, winobluszcz trójklapowy (Parthenocissus tricuspidata). Charakteryzuje się on podobną siłą wzrostu, ale ma ładniejsze liście - pojedyncze z 3 klapami, sztywne, ciemnozielone, błyszczące, tworzące regularny zielony wzór na ścianach, które porasta, dzięki ich dachówkowatemu ułożeniu. Liście szkarłatnie przebarwiają się jesienią.

Do silnie rosnących pnączy, które wytwarzają wprawdzie długie pędy, ale wolniej się rozgałęziają należą: 

• dławisz okrągłolistny (Celastrus orbiculatus) - jest dwupiennym pnączem o wijących się pędach, dorastającym do 12 m (2-4 m rocznie). Liście średniej wielkości przebarwiają się jesienią na żółto. Później efektownie wyglądają żółto-czerwone owoce (tylko na roślinach żeńskich), będące ozdobą przez kilka miesięcy. Dławisz nie ma specjalnych wymagań, rośnie dobrze na stanowiskach słonecznych i półcienistych oraz w każdej średnio wilgotnej glebie, jest wystarczająco mrozoodporny. Wymaga kontrolowania wzrostu, gdyż może zagłuszać sąsiadujące rośliny.

• kokornak wielkolistny (Aristolochia macrophylla) - jest najwartościowszym gatunkiem z tego rodzaju. Rośnie silnie, osiągając do 10 m i wytwarzając wijące się pędy dorastające rocznie do 2-4 m. Główną jego ozdobę stanowią imponująco duże, sercowate liście długości do 30 cm, nakładające się dachówkowato na siebie, tworząc gęste, zielone ściany. Kokornak wytwarza dużo zielonej masy, dlatego wymaga solidnych podpór. Kokornak jest krzewem mrozoodpornym, długowiecznym, najlepiej rośnie w półcieniu, ale dobrze znosi również cień, nie lubi stanowisk bardzo wietrznych. Najlepiej rośnie na glebach żyznych, umiarkowanie wilgotnych. Na stanowiskach słonecznych a suchych jest często atakowany przez przędziorki. Po posadzeniu potrzebuje dwóch lat, aby się przyjąć i rozpocząć naprawdę silny wzrost.

• winorośl pachnąca (Vitis riparia) - silne pnącze wspinające się przy pomocy wąsów czepnych. Dorasta do 10 m (2 m rocznie). Liście trójklapowe, dosyć duże (do 18 cm długości) pokrywają szczelnie roślinę, w lecie są zielone, a jesienią żółte. Kwiaty ma niepozorne, ale intensywnie pachnące (V-VI).

  Jeszcze silniej rosną: winorośl japońska (Vitis coignetiae) i winorośl amurska (Vitis amurensis), obydwie o dużych, ładnych liściach - zielonych latem, purpurowoszkarłatnych jesienią. Wymienione winorośle mają małe wymagania glebowe, są odporne na suszę i mrozy, ale są roślinami bardzo silnie rozrastającymi się na boki i warto je sadzić tylko wtedy, gdy nie boimy się często używać sekatora.

Ogrodzenie można obsadzić również szybko rosnącymi pnączami bylinowymi. Do takich należy chmiel zwyczajny (Humulus lupulus), który wiosną, w ciągu kilku tygodni, stworzy zieloną ścianę liści, a latem żeńskie egzemplarze (jest rośliną dwupienną) pokryją się zielonożółtymi szyszkami. Żółtolistna odmiana chmielu 'Aureus' wytworzy złocisty wał pędów i liści, ponieważ jest klonem żeńskim, w końcu lata wytworzy szyszki. Nadziemne pędy chmielu obumierają każdej jesieni, a wiosną wyrastają nowe z podziemnych części rośliny. Dorastają do 6 m wysokości i mogą rozrosnąć się na szerokość 2-3 m. Chmiel może rosnąć na każdej średnio wilgotnej lub wilgotnej glebie, zarówno na słońcu jak i w półcieniu. Odmiana żółtolistna ładniej rośnie i intensywniej wybarwia się na słońcu. Chmiel na stanowiskach suchych i słonecznych łatwo może być jednak atakowany przez przędziorki. Częstą chorobą chmielu jest mączniak rzekomy, powodujący zasychanie liści.

Jeśli mamy więcej cierpliwości, możemy wybrać któreś z wolniej rosnących pnączy, które utworzą osłonę w ciągu 2-4 lat, ale potem wymagają mniej cięcia.

Zimozielone ściany

Osłona z bluszczu (Hedera helix) będzie zimozielona, ale trzeba na nią poczekać parę lat, gdyż przyrasta on rocznie około 0,5 m. Bluszcz nie lubi pełnego słońca, a w ostrzejsze zimy może przemarzać, dlatego można nim obsadzać płoty tylko w miejscach osłoniętych, nie nasłonecznionych. Nie lubi gleb suchych lub zbyt kwaśnych.

Zimozielone osłony można utworzyć z wiciokrzewu zaostrzonego (Lonicera acuminata). Wiciokrzew ten nie ma specjalnych wymagań glebowych i dobrze rośnie zarówno na słońcu jak i w półcieniu. Jest wystarczająco mrozoodporny w zachodniej i centralnej Polsce, niemniej najlepiej jest sadzić go w miejscach ciepłych i osłoniętych od silnych wiatrów.

Kwitnące płoty

Niezastąpione w uzyskiwaniu kwitnących płotów są powojniki (Clematis). W zależności od odmiany dorastają od 1,5 do 8 m rocznie. Wolą gleby żyzne i wilgotne. Jeśli sadzimy je na glebie ubogiej, piaszczystej, trzeba dodać dużo dobrze rozłożonego obornika lub dobrego kompostu i pamiętać o regularnym podlewaniu. Lubią, aby ich podstawa była ocieniona, a górna część krzewu nasłoneczniona. Powojniki są bardzo wrażliwe na suszę i źle rosną w miejscach wietrznych. Ale odpłacą wysiłek włożony w przygotowanie dobrego miejsca wspaniale kwitnąc przez wiele lat.

Oprócz wymienionych wcześniej powojników z gruty Tangutica do obsadzania płotów dobrze nadaje się dobrze bylinowy, niezwykle silnie rosnący powojnik 'Praecox', stosowany najczęściej jako roślina okrywowa. Posadzony przy siatce, przeplata się przez nią tworząc 1,5-2 m osłonę.

Ciekawy efekt można uzyskać obsadzając ogrodzenie odmianami z grupy Viticella. Są to rośliny dorastające do 2-4 m rocznie i mogące pokryć ogrodzenie masą kwiatów i liści w 10-12 tygodni. Wymagają silnego cięcia wiosną. Ogrodzenia można obsadzić np. popularną na całym świecie odmianą Stefana Franczaka -  'Polish Spirit' o drobnym, zielononiebieskim ulistnieniu, utrzymującym niezmienioną barwę do późnej jesieni. Od lipca do września pokrywa się on setkami granatowofioletowych, aksamitnych kwiatów. Równie dobrze poradzi sobie jedna z nowszych odmian Szczepana Marczyńskiego - 'Krakowiak'^PBR o dzwonkowatych, różowych kwiatach. W kolorze czerwonym kwitnie 'Mme Julia Correvon', natomiast liliowe kwiaty 'Betty Corning' wspaniale pachną.

Powojniki z Grupy Atragene nadają się doskonale do pokrywanie ogrodzeń w miejscach półcienistych, gdyż najlepiej ze wszystkich grup powojników tolerują niedobór światła. Dorastają do 3 m wytwarzając roczne przyrosty długości 1-1,5 m, dlatego na stworzenie osłony potrzebują około półtora roku. W końcu kwietnia i w maju pokrywają się masą dzwonkowatych kwiatów, w zależności od odmiany: białych, różowych, purpurowych, fioletowych lub niebieskich. W lecie i jesienią płot pokryją fantazyjne owocostany. Rośliny te są całkowicie mrozoodporne. Nie wymagają cięcia, ale jeśli jest konieczne, znoszą je dobrze. Cięcie korygujące powinno wykonywać się po kwitnieniu. Najczęściej spotykane odmiany to ciemnofioletowa 'Pamela Jackman' i różowo kwitnący 'Willy'. Wyjątkowo duże i lekko pachnące kwiaty mają odmiany: 'Lemon Beauty’^PBR, 'Lemon Dream'^PBR, 'Pink Dream'^PBR, 'Pink Swing'^PBR, 'Purple Dream'^PBR. 

Ogrodzenia można obsadzać również powojnikami wielkokwiatowymi, ale trzeba się liczyć z tym, że są to rośliny wymagające troskliwszej pielęgnacji - podlewania, nawożenia, przycinania wczesną wiosną. Jesienią ich liście mogą zasychać, zwłaszcza u podstawy rośliny. Najlepiej do pokrywania płotów nadają się: różowofioletowy, cieniowany - 'Morning Sky'^PBR i 'Cloudburst'^PBR, różowy - 'Comtesse de Bouchaud', 'Danuta', jasnoniebieski - 'Błękitny Anioł', 'Skyfall'^PBR, purpurowofioletowy - 'Grunwald'^PBR, czerwonoróżowy 'Kardynał Wyszyński' czy 'Kryspina'.

Kolorowe płoty można stworzyć obsadzając je także wiciokrzewami (Lonicera). Zasłonę stworzą po około 2 latach. W zależności od gatunku i odmiany mają kwiaty różnej barwy, czasem pachnące. Zaraz po wiciokrzewie zaostrzonym najsilniej rośnie wiciokrzew japoński 'Halliana' (obficie i długo kwitnie, kwiaty pachną), ale w ostre zimy może przemarzać. Najładniejsze kwiaty mają: wiciokrzew pomorski np. odmiany 'Chojnów' FRAGRANT CLOUD^PBR, 'Graham Thomas', wiciokrzew Browna (np. 'Dropmore Scarlet') i wiciokrzew Tellmanna.

Oryginalne i praktyczne

Oryginalne osłony można uzyskać stosując mniej znane pnącza, np. miesięcznik kanadyjski (Mensipermum canadense) o ładnych, dachówkowato ułożonych liściach - zielonych latem a żółtych jesienią i plątaninie cienkich pędów; rybitrut trójklapowy (Cocculus orbiculatus) o niedużych, błyszczących liściach; obwojnik grecki (Periploca graeca) o silnym wzroście, wąskich, lancetowatych liściach i małych, ale interesujących kwiatach czy winnik tojadowaty (Ampelopsis aconitifolia) o kunsztownie powycinanych liściach.

Ogrodzenia oddalone od ruchliwych ulic i na terenach o mniejszym zanieczyszczeniu powietrza, można obsadzić również ozdobnymi krzewami o jadalnych owocach, np. aktinidia ostrolistna (Actinidia arguta), aktinidia pstrolistna (Actinidia kolomikta) lub cytryniec chiński (Schisandra chinensis).

Sadzenie i pielęgnacja

Pnącza mające stworzyć osłonę sadzimy średnio co 1 m. Jeśli szczególnie zależy nam na szybkim efekcie, możemy rozstawę zmniejszyć nawet do 0,5 m, a jeśli mamy więcej cierpliwości, a ograniczony budżet, to możemy ją zwiększyć do 1,5 m. Pnącza sadzimy w doły kilka razy większe od doniczek, w których rosły dotychczas. Na dno dołu sypiemy łopatę dobrze rozłożonego obornika lub kompostu. Rośliny sadzimy 5 cm głębiej niż rosły dotychczas. Glebę dookoła nich ściółkujemy grubo korą lub podobnym materiałem. Ściółka zatrzyma w glebie wilgoć, utrudni wyrastanie chwastów, a co najważniejsze zabezpieczy korzenie i podstawy pędów przed przemarznięciem.

Posadzonym pnączom należy przyciąć pędy nad 3-6 liściem, aby spowodować ich rozgałęzienie. W kolejnych latach przycinamy rośliny słabo rozgałęzione oraz nadmiernie rozrośnięte (np. przewisające na górze ogrodzenia) gdyż nadmierna masa pnącza może uszkodzić lub zdeformować ogrodzenie albo zagłuszyć sąsiednie rośliny.

Wymienione pnącza nie są bardzo wymagające, ale aby wytworzyły masę zieleni i bujnie rosły, trzeba je intensywnie podlewać i nawozić. Stosunkowo najskuteczniejsze jest podlewanie z użyciem linii samokroplujących. Nawożenie można wykonać w końcu kwietnia nawozem o spowolnionym działaniu, np. Osmocote 5-6 M. Można stosować również tradycyjne mieszanki nawozowe.