Lonicera - wiciokrzew

• 

Popularne pnącze o ozdobnych kwiatach, rurkowatych, u niektórych odmian pachnących. Nazwa Lonicera upamiętnia żyjącego w XVI w. niemieckiego przyrodnika Adama Lonitzera, autora znanego herbarza. Rodzaj Lonicera należy do rodziny Caprifoliaceae.

 

Lonicera periclymenum 'Serotina' (fot. Sz. Marczyński)

Znanych jest około 180 gatunków rosnących na półkuli północnej. Większość z nich jest krzewami o wzniesionych pędach, zaliczanymi do podrodzaju Lonicera – suchodrzew, ale są również silnie rosnące pnącza o pędach spiralnie owijających się wokół podpór, które zalicza się do podrodzaju Caprifolium – wiciokrzew. O nich właśnie chcę napisać parę słów.

Na świecie znajduje się w uprawie około 20 gatunków oraz kilkadziesiąt odmian wiciokrzewów, z tego w Polsce uprawia się około 20 taksonów (gatunków i odmian). Wiciokrzewy mają liście wyrastające naprzeciwlegle, w parach. U wielu gatunków szczytowe liście są parami zrośnięte, tworząc charakterystyczne talerzyki. Liście są najczęściej zielone lub niebieskozielone, ale u niektórych odmian mogą mieć również inne barwy, np. Lonicera japonica 'Aureoreticulata' ma liście żółto unerwione, a liście Lonicera japonica 'Purpurea' jesienią i zimą przybierają barwę purpurową.

Główną ozdobę wiciokrzewów stanowią białe, żółte, szkarłatne lub fioletowe kwiaty – rurkowate, długie, zwykle z dwoma wywiniętymi wargami, u wielu gatunków i odmian, pachnące. Wiciokrzewy rozpoczynają kwitnienie w 2-4 roku po posadzeniu. Kwiaty zebrane są w trzykwiatowe wierzchotki, ułożone parami w kątach liści lub w główki na szczytach pędów i w zależności od gatunku czy odmiany rozwijają się od końca maja do października.

U wielu wiciokrzewów dekoracyjnie wyglądają również owoce – wielonasienne, błyszczące jagody o jaskrawych barwach od pomarańczu przez szkarłat do fioletu. Dojrzewają od lipca do października. Mogą stanowić pokarm dla wielu ptaków, przyciągając je do ogrodu.

Lonicera heckrottii 'Goldflame' (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera caprifolium 'Inga' (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera x brownii 'Golden Trumpet' (fot. Sz. Marczyński)

 

Lonicera henryi (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera acuminata (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera japonica 'Purpurea' (fot. Sz. Marczyński)

 

Wymagania

Wiciokrzewy tolerują większość gleb z wyjątkiem bardzo ubogich i podsychających. Jednak najlepiej rosną i najobficiej kwitną na glebach obojętnych lub lekko zasadowych, przepuszczalnych, żyznych, gliniastych bogatych w próchnicę, wilgotnych, ale nie podmokłych. Najokazalej wyglądają posadzone w pełnym słońcu, ale na takich stanowiskach niektóre wiciokrzewy są najłatwiej (najsilniej) atakowane przez mszyce, dlatego za najbardziej uniwersalne należy uznać stanowisko półcieniste, zasłonięte od gorącego, południowego słońca. Lubią miejsca osłonięte od bardzo silnych wiatrów.

Lonicera x brownii 'Fuchsioides' (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera japonica 'Halliana' (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera periclymenum 'Graham Thomas' (fot. Sz. Marczyński)

 

Lonicera japonica 'Aureoreticulata' (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera x brownii 'Golden Trumpet' (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera 'Blanche Sandman' (fot. Sz. Marczyński)

 

Lonicera periclymenum 'Serotina' (fot. Sz. Marczyński)

 

Zastosowanie

Wiciokrzewy należą do najcenniejszych pnączy ogrodowych, mogą być stosowane w każdym ogrodzie, ale szczególnie dobrze wyglądają w ogrodach naturalistycznych, dużych, gdzie mają zapewniony swobodny wzrost. Osiągają wysokość 3-6 m (0,5 – 2 m rocznie). Wiciokrzewy nadają się świetnie do wspinania po konstrukcjach przy ścianach, łukach, bramkach, kratach, pergolach, altanach, ale mogą porastać również pnie starych drzew, na których umocowano linki lub siatkę, której się przytrzymają.

Posadzone przy ogrodzeniach mogą stworzyć atrakcyjną osłonę przed wiatrem, kurzem i okiem przechodniów, zastępując żywopłot. Szczególnie dobrze nadaje się do tego zimozielony gatunek Lonicera acuminata. Niektóre wiciokrzewy (np. Lonicera japonica 'Halliana' i 'Hall's Prolific') mogą być stosowane jako rośliny okrywowe, do przykrywania dużych powierzchni, również w zieleni publicznej. Wiciokrzewy o pachnących kwiatach (np. Lonicera caprifolium, Lonicera periclymenum, Lonicera x heckrottii, Lonicera japonica oraz ich odmiany) dobrze jest sadzić w pobliżu wejść (furtki, drzwi), okien i ławek.

Wiciokrzewy są częstym składnikiem tradycyjnych czy rustykalnych ogrodów. Mogą być stosowane osobno lub wspólnie z innymi pnączami, np. różami pnącymi czy powojnikami. Do tego celu najlepiej wybierać powojniki (Clematis) wymagające silnego cięcia, np. z Grupy Viticella lub wielkokwiatowe późno kwitnące, które co roku wczesną wiosną przycina się tuż nad ziemią. Inne cięcie powojników będzie bardzo trudne do wykonania, gdyż ich pędy przeplotą pędy wiciokrzewów.

Lonicera japonica 'Halliana' (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera periclymenum 'Graham Thomas' (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera acuminata (fot. Sz. Marczyński)

 

Lonicera acuminata na płocie (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera acuminata na drzewie (fot. Sz. Marczyński)

 

Pielęgnacja

Większość wiciokrzewów tnie się słabo, tylko w miarę potrzeby. Rosnąc swobodnie wyglądają najładniej i kwitną najobficiej. Chcąc uzyskać okazałe rośliny – pierwsze 1 – 3 lata dobrze jest poświęcić na ich formownie. Po posadzeniu powinno się przyciąć wszystkie pędy do 1/3 wysokości, aby wytworzyły silne rozgałęzienia u podstawy. 2-4 najsilniejsze nowo wyrosłe pędy, aby stworzyły silną podstawę krzewu, a pozostałe usuwamy. W następnych latach wiciokrzewy kwitnące na pędach zeszłorocznych np. wiciokrzew przewiercień (Lonicera caprifolium) czy wiciokrzew Tellmanna (Lonicera x tellmanniana) tniemy bardzo słabo, usuwając tylko pędy słabe, zamarłe lub zagrażające sąsiadom.

Wiciokrzewy kwitnące na pędach tegorocznych np. wiciokrzew japoński (Lonicera japonia) i jego odmiany, czy wiciokrzew Heckrotta (Lonicera x heckrottii) można ciąć silnie wczesną wiosną, nie obawiając się, że pozbawi nas to kwiatów. Po kilku latach wszystkie wiciokrzewy mogą ogałacać się od dołu, tworząc liście i kwiaty tylko w górnych częściach rośliny. Aby temu przeciwdziałać co 5-6 lat dobrze jest przeprowadzić silne cięcie odmładzające. Najlepiej rozłożyć jest to na 2 lata, każdego roku wycinając połowę najstarszych pędów, tuż u podstawy.

Lonicera japonica 'Halliana' - cięcie (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera periclymenum 'Serotina' - cięcie (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera x heckrottii 'American Beauty' - cięcie (fot. Sz. Marczyński)

 

Wiciokrzewy dobrze jest intensywnie podlewać i nawozić. Nawożąc nawozami o spowolnionym działaniu, np. Osmocote 5-6M, wystarczy jedno nawożenie w roku, w końcu kwietnia w dawce 20-30 g na roślinę (2-3 łyżeczki od herbaty wsypane do 3-5 otworków głebokości 5 cm).

Lonicera japonica 'Aureoreticulata' - liście (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera periclymenum 'Graham Thomas' - liście (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera acuminata - liście (fot. Sz. Marczyński)

 

Lonicera japonica 'Purpurea' - liście (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera periclymenum 'Serotina' - owoce (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera henryi - owoce (fot. Sz. Marczyński)

 

Lonicera acuminata - owoce (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera caprifolium 'Inga' - owoce (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera x brownii 'Dropmore Scarlet' - owoce (fot. Sz. Marczyński)

 

Lonicera caprifolium - mączniak na liściach (fot. Sz. Marczyński) Lonicera caprifolium - cała roślina zniszczona przez mączniaka (fot. Sz. Marczyński)

 

Choroby i szkodniki

Najbardziej uciążliwym szkodnikiem wiciokrzewów są mszyce, które pojawiają się na wierzchołkach roślin w maju, tuż przed kwitnieniem. Mszyce atakują zwłaszcza najmłodsze pędy, liście i pąki kwiatowe. Zwijają się one, żółkną, są zdeformowane i ograniczone we wzroście, pokryte lepką spadzią. Najczęściej atakowane są Lonicera caprifolium, Lonicera periclymenum, Lonicera x tellmanniana i Lonicera x brownii oraz odmiany należące do tych gatunków, zwłaszcza gdy rosną na stanowiskach suchych lub słonecznych. Zwalczanie polega na opryskaniu wiciokrzewów preparatem owadobójczym natychmiast po pojawieniu się pierwszych mszyc.

Najgroźniejszą chorobą wiciokrzewów jest mączniak prawdziwy. Powoduje on powstawanie białego, mączystego nalotu na górnej stronie liści. Z czasem mogą pojawiać się czerwieniejące i brązowiejące plamy, które prowadzą do całkowitego zasychania liści. Poszczególne gatunki, a nawet odmiany, bardzo się różnią podatnością na tę chorobę. Szczególnie wrażliwy jest wiciokrzew przewiercień (Lonicera caprifolium), ale odmiana tego gatunku -

Lonicera caprifolium 'Inga' - odmiana tolerująca mączniaka (fot. Sz. Marczyński)

'Inga' toleruje mączniaka i jest porażana tylko w niewielkim stopniu. Odporna na mączniaka jest większość odmian Lonicera periclymenum (w tym 'Graham Thomas' i 'Serotina'), Lonicera japonica (z wyjątkiem wrażliwej 'Aureoreticulata'), Lonicera x heckrottii i Lonicera x brownii. Mączniak prawdziwego można zwalczać opryskując rośliny tuż po wykryciu pierwszych objawów którymś z zalecanych aktualnie preparatów. Opryskiwanie należy powtórzyć 2-3 razy co 10 dni, zmieniając preparaty.

 

Gatunki i odmiany

 

Lonicera caprifolium (fot. Sz. Marczyński) Lonicera acuminata (fot. Sz. Marczyński) Lonicera x heckrottii 'Goldflame' (fot. Sz. Marczyński) Lonicera japonica 'Halliana' (fot. Sz. Marczyński) Lonicera periclymenum 'Graham Thomas' (fot. Sz. Marczyński) Lonicera 'Blanche Sandman' (fot. Sz. Marczyński) Lonicera x tellmanniana (fot. Sz. Marczyński)

• Lonicera acuminata - wiciokrzew zaostrzony. Pochodzi z północnowschodnich Chin. Liście zimozielone (w ostre zimy mogą nadmarzać), wąskopodługowate, ostrozakończone, z sercowatą nasadą, ciemnozielone, gęsto owłosione. Kwiaty nieduże, rurkowate, dwuwargowe, kremowe w początku, a żółte w końcu kwitnienia. Kwitnie obficie VI-X. Owoce drobne fioletowoczarne. Rośnie bujnie i silnie się krzewi. Dorasta do 3 - 5m. Jedno z najlepszych pnączy zimozielonych. Dobre do tworzenia osłon i pokrywania siatek.
  
  
• Lonicera x brownii - wiciokrzew Browna. Mieszaniec powstały około 1850 r. ze skrzyżowania Lonicera hirsuta z Lonicera sempervirens. –Ma liście jajowate, niebieskozielone, szczytowo zrośnięte. Kwiaty rurkowate, wąskie, czerwone, z pomarańczową gardzielą, bez zapachu. Kwitnie VI- VIII. Owoce pomarańczowoczerwone VII- IX. Dorasta do 3 – 4 m.
• 'Dropmore Scarlet' – Najcenniejsza z odmian wiciokrzewu Browna. Uzyskana w Kanadzie w 1950 r. Kwiaty pomarańczowoczerwone. Długo i obficie kwitnie VI - X. Ładne owoce podobnie jak u gatunku. Bardzo mrozoodporna.
• 'Fuchsioides' – Ma kwiaty pomarańczowoszkarłatne. Bardzo długo i obficie kwitnie VI – X. Wolno rośnie mając zwarty pokrój i osiągając 1,5 – 2 m. Szczególnie polecana do małych ogrodów.
• GOLDEN TRUMPET 'Mintrum' - ma kwiaty miedzianożółte. Kwitnie długo VI - X. Dorasta do 3 m. Owoce pomarańczowoczerwone jak u gatunku.
  
  
• Lonicera caprifolium - wiciokrzew przewiercień. Pochodzi z Kaukazu i Bliskiego Wschodu, ale w Polsce bardzo spopularyzowany. Często mylony z rodzimym Lonicera periclymenum od którego różni się zrośniętymi liśćmi szczytowymi oraz większą wrażliwością na mączniaka prawdziwego. Ma kwiaty kremowe, intensywnie pachnące, kwitnie V- VI, owoce pomarańczowe VII-X. Liście jajowate do odwrotnie jajowatych, szarozielone, gładkie, górne (pod kwiatostanem) zrośnięte tworzą jakby talerzyk. Dorasta do 6 m.
• 'Inga' Pąki kwiatowe różowe na zewnątrz, kwiaty po rozwinięciu kremowobiałe. Kwitnie V – VI, o 7-14 dni dłużej niż gatunek. Ma liście i młode pędy lekko owłosione. Nieźle toleruje mączniaka prawdziwego. Odmiana warta polecenia, lepsza od gatunku.
  
  
• Lonicera x heckrotti - wiciokrzew Heckrotta. Mieszaniec powstały w naturze, z samorzutnego skrzyżowania Lonicera americana i Lonicera sempervirens. Wprowadzony do uprawy w końcu XIX w. Uznawany za najwartościowszy wiciokrzew. Ma liście podługowate, owalne lub eliptyczne, ciemnozielone na górnej stronie, a niebieskozielone od spodu. Liście są półzimozielone lub opadające. Kwiaty w pąkach karminowe, po rozwinięciu różowe na zewnątrz, a pomarańczowożółte w środku, pachnące. Kwitnie wyjątkowo długo i obficie VI-IX. Pędy są sztywne, słabo owijające się wokół podpór. Może rosnąć jako krzew. Dorasta do 3 – 6 m.
• 'American Beauty' - Kwiaty jaskrawopomarańczowe, nie pachną VI - IX. Owoce purpurowopomarańczowe VIII-X.
• 'Goldflame' – Odmiana bardzo podobna do gatunku. Ma kwiaty trochę intensywniej wybarwione, pachnące VI-IX.
  
  
• Lonicera henryi - wiciokrzew Henryiego. Pochodzi z Chin. Liście zimozielone, podługowato lancetowate, ciemnozielone, błyszczące. Kwiaty ciemnopurpurowofioletowe, rurkowate, nieduże, niezbyt liczne VI-VII. Owoce drobne, fioletowoczarne z jasnym woskowym nalotem VIII – X.W ostre zimy może przemarzać. Powinno się stosować w miejscach osłoniętych, półcienistych lub cienistych. Dorasta do 3 m.
  
  
• Lonicera japonica - wiciokrzew japoński. Pochodzi z Japonii, Korei i Chin. Półzimozielone pnącze o liściach zielonych od szerokoeliptycznych do jajowatych. Kwiaty rurkowate, 2-wargowe, kremowobiałe w początku, a żółte w końcu kwitnienia, intensywnie pachnące. Kwitnie całe lato. Owoce niebieskoczarne. Dorasta do 3 – 6 m. Wartościowsze od gatunku są odmiany i one powinny być stosowane.
• 'Aureoreticulata' - Interesujące liście, zielone z żółtym unerwieniem, najładniej wybarwiają się na pełnym słońcu. Kwiaty drobne, początkowo białe, a potem żółte, lekko pachnące. Może być stosowana jako pnącze lub jako roślina okrywowa. Wrażliwa na mączniaka właściwego. W ostre zimy może przemarzać.
• 'Halliana' - Silnie rosnące pnącze, pokryte przez całe lato masą, drobnych, intensywnie pachnących kwiatów. Kwiaty początkowo kremowobiałe, potem żółte VI-X. Liście półzimozielone. Dorasta do 5 m. Na dużych powierzchniach można stosować jako roślinę okrywową. Nadaje się do pokrywania ogrodzeń i tworzenia różnego rodzaju osłon. Dobra do stosowania w zieleni publicznej.
• 'Hall's Prolific' – Wyselekcjonowana w Holandii z odmiany 'Halliana', gdyż wcześniej wchodzi w okres kwitnienia, dłużej i obficiej kwitnie. Jest trochę bardziej wrażliwa na mrozy od odmiany 'Halliana'. Charakter wzrostu i zastosowanie podobne jak 'Halliana'.
• 'Purpurea' - Liście zimozielone lub półzimozielone, latem zielone z purpurowymi nerwami, jesienią i zimą ciemnopurpurowe. Kwiaty nieduże, rurkowate, fioletowe na zewnątrz a wewnątrz początkowo białe, potem żółte, pachnące. Dorasta do 4m (1-2m rocznie).
  
  
• Lonicera periclymenum - wiciokrzew pomorski. Rośnie naturalnie w Centralnej i Zachodniej Europie oraz w Północnej Afryce. W Polsce rośnie na naturalnych stanowiskach na Pomorzu i Dolnym Śląsku jest pod ochroną. Ma liście jajowate lub owalne, zielone na górze, a sine od spodu. Liście ułożone są parami w węzłach, ale nie zrastają się (tym między innymi różni się od Lonicera caprifolium). Kwiaty kremowe, czasem z czerwonymi pasami z zewnątrz, silnie pachnące V - VII. Od VII do jesieni dekoracyjnie wyglądają również ciemnoczerwone, błyszczące owoce. Rośnie bujnie osiągając do 7 m. Popularne pnącze, bardziej wartościowe i odporne na choroby od Lonicera caprifolium. Warto stosować zwłaszcza odmiany.
• 'Belgica Select' - Holenderska odmiana kwitnąca wcześnie. Liście z purpurowymi żyłkami. Młode pędy i szypułki kwiatowe purpurowofioletowe. Kwiaty jasno-fioletowo-czerwone na zewnątrz, wewnątrz kremowe na początku, a żółte w końcu kwitnienia, pachnące. Kwitnie: V - X (z przerwami). Dekoracyjnie wyglądają również czerwone owoce IX - X. Dorasta do 3m (1m rocznie).
• 'Chojnów' PBR - Nowa polska odmiana z 2006 r. Kwiaty ciemnopurpurowe na zewnątrz a beżowe wewnątrz, silnie pachnące VI - IX. Kwitnie obficie na całej wysokości rośliny. Czerwone owoce VIII - X. Młode liście purpurowozielone, starsze zielone. Dorasta do 2-3 m (1 m rocznie).
• 'Graham Thomas' –Bardzo cenna odmiana. Nazwana na cześć angielskiego przyrodnika. Wyjątkowo długo i obficie kwitnie V – IX. Kwiaty rurkowate, stosunkowo duże, kremowe w początku, a żółte w końcu kwitnienia, silnie pachnące. Dekoracyjne są również czerwone, błyszczące owoce VI - X. Dorasta do 4m (1-2m rocznie).
• 'Serotina'. Najczęściej uprawiany wiciokrzew. Holenderska odmiana kwitnąca późno (2 – 3 tygodnie później niż 'Belgica Select'). Kwiaty kremowe w środku, fioletowoczerwone na zewnątrz, silnie pachnące, kwitnie VI-IX. Owoce ładne koralowe, błyszczące VII-X. Bujnie rośnie, dorastajac do 3 - 6 m.
  
  
• Lonicera sempervirens - wiciokrzew wiecznie zielony. Północno amerykański gatunek. Liście półzimozielone lub sezonowe. Kwiaty rurkowe, czerwone na zewnątrz, a żółte wewnątrz. W Polsce może przemarzać, dlatego zaleca się do uprawy bardziej mrozoodporne odmiany.
• 'Blanche Sandman' – Amerykańska odmiana o wyższej mrozoodporności od gatunku. Kwiaty szkarłatne z żółtym środkiem. Kwitnie wyjątkowo długo i obficie, VI-X. Owoce pomarańczowe VII-X. Warta stosowania.
  
  
• Lonicera x tellmanniana - wiciokrzew Tellmanna. Mieszaniec uzyskany w 1920 r. na Węgrzech, ze skrzyżowania Lonicera sempervirens z Lonicera tragophylla. Liście od owalnych do eliptyczno jajowatych, ciemnozielone na górze, a niebiesko-zielono-białe od spodu. Górna para liści talerzykowato zrośnięta. Kwiaty duże, rurkowate, 2-wargowe, miedzianożółte, bardzo dekoracyjne, ale bez zapachu, VI – VII. Owoce pomarańczowe VII-IX. Dorasta do 5 m. Najładniej rośnie i kwitnie w półcieniu.

Lonicera periclymenum 'Chojnów' - liście (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera periclymenum 'Chojnów' - owoce (fot. Sz. Marczyński)

Lonicera periclymenum 'Chojnów' - cała roślina (fot. Sz. Marczyński)