Aristolochia - kokornak

To piękne pnącze doskonale nadaje się do sadzenia w półcienistych lub cienistych miejscach w ogrodzie. Ze względu na imponujące rozmiary, kokornak zwany jest w niektórych rejonach Polski "krzewem szlacheckim".

kokornak porastający scianę budynku fot. S.Marczyński

Kokornak ten jest pnączem owijającym się dookoła podpór pędami skręcającymi się w prawo oraz ogonkami liściowymi. Dorasta do wysokości 10 m, przyrastając rocznie 1-2 m. Pędy młode i średnie są ciemnozielone, a starsze są szarozielone. Charakterystyczne dlań są duże, sercowate liście, o długości do 30 cm, ciemnozielone z wierzchu i sinozielone od spodu. Jesienią, przed opadnięciem, liście zmieniają barwę na żółtą. Bardzo oryginalne są 2-4 cm kwiaty - rozwijające się w maju-czerwcu. Zwisają na długich szypułkach, wyglądem przypominają fajki - są rurkowate, wygięte i mają szeroki kołnierz. Stąd pochodzi angielska nazwa tego krzewu 'Dutchman's Pipe'.

kwiaty kokornaku - fot. S.Marczyński

Kwiaty mają barwę żółto-brązowo-zieloną, wydzielają lekki zapach i są pułapką dla owadów. Więzią je przez pewien czas w swojej gardzieli, choć nie mają względem owadów krwiożerczych zamiarów, ale w ten sposób zmuszają je do solidnego wykonania zapylenia. Kwiaty są najczęściej schowane pod liśćmi i przez osoby niewtajemniczone mogą być niezauważone. Owocem kokornaku jest torebka przypominająca wyglądem nieduży ogórek o długości 6-10 cm i średnicy 3 cm.

owoc kokornaku fot. S.Marczyński

Dojrzewa we wrześniu brązowiejąc i rozpadając się na sześć części, rozsiewając liczne, nieduże, płaskie nasiona o trójkątnym kształcie. Owoce i nasiona są rzadko wytwarzane w naszych warunkach klimatycznych, choć niektóre, wyjątkowo plenne okazy potrafią zawiązywać je corocznie.

Jego duże liście nakładają się dachówkowato na siebie, tworzą gęste zielone ściany i jak prawie żadna inna roślina szczelnie zasłaniają ogrodzenia, pergole czy altany, dając gęsty cień. Kokornak zdobi również zimą, gdyż jego zielone pędy wyglądają interesująco w stanie bezlistnym.

Pielęgnacja

Kokornak wielkolistny, silnie rosnąc, wytwarza dużo zielonej masy, dlatego wymaga solidnych podpór. Może być sadzony przy starych drzewach, żywych lub martwych. Oplatając ich pnie i konary, tworzy fantazyjne korony. Po posadzeniu na miejsce stałe potrzebuje dwóch lat, aby się przyjąć i rozpocząć naprawdę silny wzrost. W tym czasie powinien być przycinany, aby dobrze się rozgałęzić. W późniejszych latach nie wymaga już cięcia. Gdy cięcie jest konieczne, gdyż nadmiernie się rozrósł, można je wykonać bez obaw, gdyż nawet po silnym przycięciu dobrze odrasta. Silnie rosnąc kokornak potrzebuje corocznego nawożenia i intensywnego podlewania, zwłaszcza w gorące lata.

kokornak wspinający się po ścianie fot. S.Marczyński

kokornak może rosnąć na pergoli fot. S.Marczyński

kokornak porastający drzewa fot. J. Borowski

 Wymagania

Kokornak wielkolistny jest krzewem długowiecznym, żyjącym nawet kilkadziesiąt lat. Jest całkowicie mrozoodporny i dobrze znosi warunki miejskie. Najlepiej rośnie w półcieniu, ale dobrze znosi również cień. Na stanowiskach słonecznych, zwłaszcza suchych, jest silnie atakowany przez przędziorki. Wymaga gleb żyznych, ale nie za ciężkich, wilgotnych lub umiarkowanie wilgotnych, woli gleby wapienne lub obojętne od kwaśnych, nie lubi stanowisk bardzo wietrznych.

Kokornak można rozmnażać z nasion wysianych wiosną, bez stratyfikacji. Można go też rozmnażać przez sadzonki zdrewniałe, wykonane z 1-2 letnich pędów zimą lub przez odkłady wykonane wiosną.

Zastosowanie

Świetnie nadaje się do tworzenia osłon, pokrywania pergoli, altan czy wysokich ogrodzeń. Atrakcyjnie wygląda wspinając się po słupach, kolumnach czy porastając stare drzewa. Może być sadzony jako roślina okrywowa. Ze względu na dużą masę wymaga solidnych podpór np. kratownic, lin czy łańcuchów. Nadaje się do stosowania w zieleni publicznej.

Kokornak wielkolistny pochodzi ze wschodniej części Ameryki Północnej. W 1762 roku został sprowadzony do Anglii, a w 1808 r. trafił na tereny polskie - do Ogrodu Botanicznego w Krakowie.

Do rodzaju kokornak (Aristolochia) należy przeszło 300 gatunków bylin i krzewów, często pnących.

Aristolochia clematitis fot. S.Marczyński

Większość występuje w klimacie tropikalnym. W naszych warunkach, bez osłon, poza kokornakiem wielkolistnym, może rosnąć zaledwie kilka gatunków:

• Kokornak mandżurski (Aristolochia manshuriensis) - silnie rosnące pnące, pochodzące z dalekiego wschodu (Chiny, Korea, Rosja), podobne do kokornaku wielkolistnego pod względem wyglądu i wymagań i niemal równie jak on dekoracyjne. Jego duże liście są lekko owłosione.
  
  
• Kokornak owłosiony (Aristolochia tomentosa) - pochodzące z Ameryki Północnej silnie, rosnące pnącze o małych, jasnozielonych, silnie owłosionych liściach. Znacznie mniej dekoracyjne i wartościowe od kokornaku wielkolistnego i mandżurskiego.
  
  
• Aristolochia clematitis - nie pnąca bylina pochodząca z południa Europy. Ma pędy wzniesione, dorastające do 1,5 m, liście sercowate, długości do 10-15 cm, kwiaty żółte w maju - czerwcu. Wytwarza dużo odrostów korzeniowych. Nadaje się do stosowania w dużych założeniach parkowych czy ogrodowych, w półcieniu. Łatwo wymyka się spod kontroli i staje się bardzo uciążliwym chwastem.