Mało znane pnącza Starego Świata
Diplocyclos palmatus należy do rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae). Jest szeroko rozpowszechniony w pasie strefy tropikalnej, w Afryce – na południe od Sahary, na Madagaskarze, w Azji Południowo-Wschodniej, w Australii i Oceanii.
 Owoce Diplocyclos palmatus Archiwum OBUWr. |
Występuje w wilgotnych, bagnistych lasach i na zalewowych łąkach, do wysokości 1800 m n.p.m. Regionalnie zwany jest najczęściej pasiastym ogórkiem lub lizakowym pnączem. Pnie się, dzięki rozdwojonym wąsom, na wysokość 6 m. Młode pędy nakrapiane są ciemnozielonymi plamkami, starsze – białymi. Duże (15 × 15 cm) liście na długim ogonku mają zmienny kształt, często są 3–7-klapowe, z nieregularnie ząbkowanym brzegiem. Diplocyclos jest rośliną jednopienną. Pięciokrotne, drobne, wąskie kwiaty o białej koronie tworzą groniaste kwiatostany. Kwiaty żeńskie są bezszypułkowe, natomiast większe męskie – osadzone na szypułkach. Zakwitają od lipca do października. Owoce mają kształt okrągławy, średnicę 2,5 cm, barwę ciemnoczerwoną – w miarę dojrzewania pojawiają się południkowo ułożone srebrnobiałe paski.
W Afryce Środkowej i Azji Południowo-Wschodniej spożywa się młode liście, pędy i owoce oraz kiełki. W Tajlandii pędy używane są jako środek wykrztuśny, a owoce jako środek przeczyszczający. W Nepalu nasiona uchodzą za lekarstwo na podwyższoną temperaturę. W Kenii korzenie stosuje się jako antytoksynę na jad węży, a owoce i liście – do leczenia bólów brzucha. Niesprzątnięte wysuszone liście zjedzone przez cielęta i młode owce bywają przyczyną ich śmierci. Ze względu pewną toksyczność Diplocyclos palmatus spożywanie jego części jest ryzykowne. Żadnych wątpliwości nie pozostawia natomiast dekoracyjność tego pnącza. U nas może być uprawiane jako roślina jednoroczna, podobnie jak inne dyniowate.
 Cardiospermum halicacabum w dziale pnączy Ogrodu Botanicznego Fot. Jolanta Kochanowska |
Cardiospermum halicacabum z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae), zwane winoroślą balonową lub serconasiennicą, pochodzi z Indii, a obecnie zadomowiło się w naszych szerokościach geograficznych. Jest pnączem jednorocznym. Osiąga wysokość około 3 m, wspinając się dzięki rozdwojonym wąsom czepnym. Liście są trójdzielne, głęboko powcinane, jasnozielone. Małe, białe kwiaty pojawiają się od połowy lata do późnej jesieni. Owoce są wyjątkową ozdobą.
Mają kształt trójkanciastych baloników o średnicy około 3–5 cm. Roślina owocuje od lipca do pierwszych jesiennych przymrozków. Nasiona są bardzo charakterystyczne i ich wygląd jest przyczyną nazwy rodzaju – są czarne z wyraźnym białym rysunkiem serca, średnicy 5 mm. Już w średniowieczu ekstrakt z tego pnącza stosowany był w kosmetyce do „uspokajania” zaczerwienionej i podrażnionej skóry. Roślina nadaje się do ozdabiania balkonów, pergoli, tworzenia osłon. Wymaga stanowisk słonecznych lub półcienistych. Zasuszone pędy z owocami można wykorzystywać do suchych bukietów.
 Kwitnąca wspięga pospolita, czyli fasolnik egipski Archiwum OBUWr. |
Wspięga pospolita, inaczej fasolnik egipski, fasola hiacyntowa lub chropawiec pospolity (Dolichos lablab) z rodziny motylkowatych (Fabaceae) jest rośliną jednoroczną. Ma wijącą się łodygę o długości do 3 m i ozdobne trójlistkowe liście. Pachnące, fioletowe, szkarłatne lub białe kwiaty zebrane są w duże, groniaste kwiatostany. Owocem jest strąk o zdecydowanej brunatnej barwie i silnym połysku.
Fasolnik uprawia się w Afryce, Azji Południowej i Wschodniej dla jadalnych młodych strąków i nasion, a także na paszę i zielony nawóz. W Europie traktowany jest głównie jako roślina ozdobna. Lubi stanowiska słoneczne, osłonięte od wiatrów, glebę średnio żyzną, przepuszczalną. Nie najlepiej znosi wiosenne przymrozki i przesuszenie. Z gatunku oraz jego odmiany ‘Purpurascens’ otrzymuje się preparat stosowany w leczeniu kamicy moczowej.
 Wigna pazurkowata – liście, kwiat i owoce Fot. Jolanta Kochanowska |
Wigna pazurkowata (Vigna unguiculata) znana jest też pod nazwami fasolnik wężowy lub fasolnik chiński. Jej łacińska nazwa utworzona została od nazwiska włoskiego botanika Domenico Vigna, który żył w XVII wieku.
Jest jednoroczną rośliną pochodzącą z Afryki, a uprawianą na obszarach subtropikalnych i tropikalnych wszystkich kontynentów. Przypomina fasolę zwyczajną. Wyrasta do wysokości 3 m. Owocami są jadalne, bezwłókniste strąki o długości od 30 do 70 cm. Pierwsze zbiory strąków można przeprowadzić już pod koniec lipca. Wigna rośnie i owocuje, dopóki nie przemarznie. Strąki można spożywać po ugotowaniu w całości – jak warzywne spaghetti, lub pokrojone na kawałki – jak fasolkę szparagową.
Na południu USA od bardzo dawna podaje się fasolnik chiński (black-eyed pea) w Nowy Rok, by szczęście gościło w domach przez następnych dwanaście miesięcy. Niekiedy wrzuca się do potrawy dziesięciocentówkę i kto ją znajdzie w swoim talerzu, może liczyć na wyjątkowe powodzenie przez cały rok.
| Fasolnik chiński z orzeszkami ziemnymi 70–80 dag strąków fasolnika 1/2 szklanki niesolonych orzeszków ziemnych 2 łyżeczki sosu sojowego 2–3 małe świeże papryczki chili 1/2 łyżeczki soli 1,5 łyżki oleju arachidowego 1 łyżka posiekanego czosnku 1 duża szalotka 2 łyżki soku z limonki i cząstki do dekoracji Fasolnik gotujemy w osolonej wodzie bez przykrycia przez 5 minut. Studzimy i osuszamy. Obcinamy końce i kroimy na krótsze kawałki. Połowę orzeszków miksujemy drobno, resztę grubo siekamy. Sos sojowy mieszamy z pociętymi papryczkami. Na rozgrzany w woku olej rzucamy czosnek, potem orzeszki, a po 30 sekundach fasolnik i smażymy przez 2 minuty. Zdejmujemy wok z ognia, wlewamy pikantny sos sojowy, dodajemy szalotkę, a gdy zmięknie, wlewamy sok z limonki i solimy. Podajemy na ciepło z cząstkami limonki. |
JOLANTA KOCHANOWSKA
Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego
www.biol.uni.wroc.pl
Artykuł w oryginale można przeczytać w piśmie "Ogród Wita" [pobierz artykuł]